Trafiğin en yoğun olduğu zirve saatte sola dönüş hacminin en az 100 taşıt olduğu durumda ve sola dönüş fazının eklenmesiyle birlikte kavşağının genel işleyişinde iyileşmenin gösterildiği kapasite analizinin yapılması sonucu sola dönüş fazı tanımlanması düşünülebilir [1]:

 

Sola Dönüş Hacim Değerleri

Sinyalize bir kavşakta faz düzeni belirlerken karar verilmesi gereken konulardan biri Korumalı (Protected)-Serbest (Permissive) sola dönüş kullanımıdır. HCM’ye göre Korumalı (Protected) sola dönüş fazı kullanımı için aşağıdaki hesap yapılmalıdır.

 

Sola dönüş fazına, sola dönüş zirve saat hacim değeri ile karşı yönden gelen taşıt trafiğinin (sağa dönüş ve düz gidişlerin toplam değeri) aynı zirve saat içindeki hacminin çarpım değerine göre (çapraz çarpım eşiği) karar verilir. Sola dönüş fazı karşı yönden gelen taşıt trafiğinin şerit sayısı dikkate alınarak aşağıdaki değerlerin karşılanması durumunda düşünülebilir [1]:

• Karşı Yön – Bir Şerit – 50.000
• Karşı Yön – İki Şerit – 90.000
• Karşı Yön – Üç Şerit – 110.000

 

Sayısal Örnek 1

 

Şekil 1: Zirve saatteki trafik hacim değerleri verilen bir kavşak 

 

Yukarıdaki kavşakta verilen trafik hacimlerine göre yapılan hesaplamalar ve önerilen sola dönüş fazları Tablo 1’de verilmiştir [2]:

 

Tablo 1: Çapraz çarpım değerine göre sola dönüş fazı belirleme

Taşıt Hareketi	Trafik Hacmi (taşıt/saat)	Çapraz Çarpım	HCM Rehberi	Önerilen Sola Dönüş Fazı
Güneyden Batıya Sola Dönüş	100	100.000	50.000	Korumalı (Protected)
Kuzeyden Güneye Düz Gidiş	1000
Kuzeyden Doğuya Sola Dönüş	150	97.500	50.000	Korumalı (Protected)
Güneyden Kuzeye Düz Gidiş	650
Batıdan Kuzeye Sola Dönüş	100	70.000	90.000	Serbest (Permissive)
Doğudan Batıya Düz Gidiş	700
Doğudan Güneye Sola Dönüş	150	82.500	90.000	Serbest (Permissive)
Batıdan Doğuya Düz Gidiş	550

 

Sayısal Örnek 2

 

Şekil 2: Geometrik yapısı, zirve saatteki trafik hacim değerleri ve yaklaşım hızları verilen bir kavşak 

 

Yukarıdaki kavşakta zirve saat trafik hacimleri, yol genişliklikleri, yaklaşım hızları ve kavşak geometrisi verilmiştir. Buna göre; Doğu-Batı hattında çapraz çarpım sonuçlarına göre sola dönüşler için Korumalı (protected) faz gereklidir. Kuzey-Güney hattında ise çapraz çarpım sonuçları düşük kaldığı için Serbest (permissive) faz uygundur. Bu bilgiler ışığında bu kavşak için Şekil 3’teki faz düzeni önerilebilir [3].

 

Şekil 3: Örnekte verilen kavşak için önerilen faz düzeni

 

Sinyalize bir kavşakta uygulanabilecek sola dönüş içeren farklı faz düzenleri Şekil 4’te gösterilmiştir.

Şekil 4: Bir kavşakta uygulanabilecek farklı faz düzenleri

 

Sola Dönüş Gecikme Değerleri

Sola dönüş fazı, zirve saatte sola dönüş yaklaşımındaki gecikme oranının >= 2 taşıt/sa olması durumunda ve her döngüde en az 2 taşıt için ortalama gecikme süresinin 35 saniyeden fazla olması durumunda düşünülebilir [1].

 

Sola Dönüş Fazında Kaza Verileri

Kaza verilerinin bulunması durumunda sola dönüşlerden kaynaklı kritik kazaların analizi yapılarak sola dönüş fazı uygulanabilir. Sola dönüşlere bağlı kritik minimum kaza değerleri Tablo 2’de verilmiştir [1].

 

Tablo 2: Sola dönüş fazı kararı için minimum kaza değerleri

Kritik Yaklaşım Kolundaki Sola Dönüş Şerit Sayısı	Kaza Yılı Periyodu (Yıl)	Sola Dönüşe Bağlı Minimum Kritik Kaza Sayısı
1	1	4
	2	6
	3	7
2	1	6
	2	9
	3	13

 

Yatay ve Düşey Görüş Mesafesi

Görüş mesafesinden faydalanılarak sola dönüş fazı kararı alınabilir. Şekil 5’te ana yoldan sola dönüş yapacak olan binek otomobiller için hıza ve sola dönüş ile kesişen karşı yönün şerit sayısına göre görüş mesafesi değerleri verilmiştir [1].

 

Şekil 5: Sola dönüş fazı gereksinimi için gerekli görüş mesafesi uzunluğu kriteri
(hız değeri mil, uzunluk değeri feet birimiyle verilmiştir)

 

Kavşak Alanının Büyük ve Hız Sınırının Yüksek Olduğu Noktalar

Sürücünün sola dönüş sırasında geçiş yapması gereken şerit sayısının 2 veya daha fazla ve hız sınırının 70 km/sa’dan daha fazla olduğu durumlarda sola dönüş fazı tanımlanması düşünülebilir [1].

 

Sola Dönüşlerde Ofset Uygulaması

Sola dönüş yapacak olan sürücülerin güvenliği ve görüş mesafesinin iyileştirilmesi için sola dönüş fazı tanımlanması düşünülebilir. Bunu sağlayabilmek için sinyalize kavşaklarda Şekil 6’da gösterildiği gibi sola dönüş şeridini karşılayacak seçenekler uygulanabilir [1].

 

Şekil 6: Sola dönüşlerde ofset uygulamasının şematik gösterimi

 

KAYNAKÇA

[1] Traffic Design Manual (2018). Tennessee Department of Transportation.

[2] Kyte, M., Tribelhorn, M. (2014). Operation, Analysis, and Design of Signalized Intersections, University of Idaho.

[3] Ivey, S. (2011). Pretimed Control, Transportation Systems Engineering Lecture Notes, The University of Memphis Civil Engineering Department.